Konsekwencje antypolskich poczynań okupanta były dotkliwe, ale wyraźnie zarysowała się postawa Polaków. Ludność Swarzędza nie tylko wytworzyła sobie warunki do przeżycia wojny, ale stanęła również do walki z wrogiem.

[…] Głównym  i najobszerniejszym terenem samoobrony i aktywności polskiej były zakłady pracy, gdzie w różnorodnych formach, jak na to pozwalały warunki Polacy opóźniali wykonawstwo poprzez osłabianie tempa pracy, obniżali jakość wyrobów, niszczyli narzędzia oraz marnotrawili energię elektryczną, dezorganizując tym produkcję i wyrządzając w potencjale gospodarczym okupanta szkody i straty.

Masowym zjawiskiem było zabieranie przez Polaków z niemieckich przedsiębiorstw żywności, odzieży, opału i surowców. Działania te, choć demoralizujące były nade wszystko formą zdobycia środków egzystencji. Kosztowały niejedno życie, ale dla wielu polskich rodzin stanowiły źródło przetrwania oraz ratunku przed głodem i nędzą.

[…] wśród zinstytucjonalizowanych organizacji polskiego podziemia najwcześniej powstała i najbardziej ruchliwą działalność konspiracyjną w latach 1939-1941 prowadziła swarzędzka organizacja harcerska, obejmująca krąg przedwojennych działaczy harcerskich, członków katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej jak i młodzieży niezrzeszonej. Ich dowódcą i organizatorem był Florian Wojciechowski. Skupiona przez niego młodzież zbierała informacje o ruchach wojsk niemieckich, produkcji sprzętu bojowego, a także o terrorystycznej działalności okupanta. Kolportowali polskie druki i pisma podziemne. Gromadzili broń i amunicję. Prowadzili działalność sabotażową i dywersyjną w zakładach pracy. Wszystko wskazuje na to, że tę odważną działalność przerwały aresztowania w styczniu 1941 r. Aresztowano wówczas organizatora Floriana Wojciechowskiego(z zawodu stolarza),Kazimierza Wojciechowskiego (urzędnika), Stefana Dytkiewicza (księgowego),Jana Majerowicza (stolarza), Mieczysława Łozę (stolarza) i Leona Przybyła(zduna). Wymienieni więzieni byli w forcie VII, we Wronkach i Szamotułach. Wszyscy wyżej wymienieni otrzymali wyroki kary śmierci i straceni zostali w więzieniu w Poznaniu przy ul. Młyńskiej w dniu 2 czerwca 1942 r.

W tej grupie aresztowanych był także Zygmunt Nowicki, urzędnik magistratu w Swarzędzu. Osadzony w Forcie VII, później w więzieniu we Wronkach, zmarł tam 9 lipca 1941 r. wskutek obrażeń ciała po bestialskim pobiciu podczas przesłuchań.

Aresztowano również harcerzy: Antoniego Kaszubskiego (kupca), także więźnia Fortu VII i Wronek, gdzie zmarł wskutek obrażeń ciała odniesionych podczas śledztwa w dniu 30 października 1941 r. i Zenona Monkę z zawodu zegarmistrza, który więziony w Forcie VII i we Wronkach zginął w komorze gazowej w obozie w Mauthausen w 1942 r.

Również w tej grupie aresztowanych w styczniu 1941 r. byli: Maksymilian Frąckowiak (kupiec), Zygmunt Konwiński (cieśla), Jan Lewandowski (stolarz),Edmund Mroczkowski (mechanik) i Stanisław Skrzypczak (stolarz). Byli oni również podczas śledztwa bici i bestialsko traktowani, a pozostali jeszcze przy życiu wywiezieni do obozów koncentracyjnych.

Kolejne aresztowania w konspiracyjnej organizacji harcerskiej w Swarzędzu miały miejsce w lutym 1944 r. Aresztowano wówczas Leona Brodowskiego, Tomasza Malinę, Feliksa Tarko, Stanisława i Kajetana Bukretów, Mariana Bociana i Karola Nowotarskiego (syn). Stolarz Leon Brodowski po uwięzieniu w Forcie VII zginął w obozie w Mauthausen w dniu 17 listopada 1944 r. Pozostali aresztowani przebywali w więzieniach i obozach koncentracyjnych do końca wojny.

Skąpe choć pewne wiadomości, przetrwały na temat podziemnej działalności Stronnictwa Narodowego w Swarzędzu. Poza faktem istnienia tej grupy oraz okoliczności aresztowań jej członków innych szczegółów nie da się przedstawić. Dnia 4 maja 1942 r. wśród 25 oskarżonych, którzy stanęli przed Sądem Specjalnym w Poznaniu (Sonderigericht) po zarzutem działalności w podziemnej grupie SN na terenie dzielnicy Poznań-Wschód, znaleźli się mieszkańcy Swarzędza: Edmund Cegła (ur. 1915 r.), Feliks Musiał (ur. 1914 r.), Zygmunt Konarzewski, Czesław Wieczorek, Stanisław Skrzypczak, Czesław Wesołowski, Józef Kaźmierczak i Leon Cieślewicz. Wszyscy zostali skazani na 3-6 lat obozu koncentracyjnego.

Największą działalność jeśli chodzi o zasięg w podziemnym życiu Swarzędza prowadziła organizacja konspiracyjna „Dla Ciebie Polsko”, założona w październiku 1939 r. przez nauczyciela wiejskiego z Pierzchna koło Kórnika Konrada Latanowicza. Była to organizacja niepodległościowa, skłaniająca się ku hasłom lewicowym i demokratycznym. Zajmowała się wydawaniem i kolportażem biuletynu „Młody Demokrata”, a następnie powielanej gazetki „Dla Ciebie Polsko”, na łamach których wyrażano wiarę w rychłą klęskę Niemiec i krzewiono nadzieję na szybkie odzyskanie wolności. Wśród organizatorów grupy swarzędzkiej tej organizacji znajdowali się: st. Sierż. Tomasz Malina, Karol Nowotarski, Marian Bocian, Sylwester Latanowicz, Józef Skrzypczak, Edmund Nowak, Feliks Binek, Józef Pawłowski, Leon Jeżewski, Michał Wonta, Marian Michalski, Henryk Lisiecki, Władysław Krotofil oraz Stanisława, Gertruda i Hieronim Latanowiczowie i inni. Większość byłych uczestników tego ruchu utrzymuje, że jego działalność była rozległa. Prowadzono akcje sabotażowe w niemieckich zakładach przemysłowych, udzielano pomocy zbiegłym Żydom i jeńcom wojennym, wspomagano materialnie wdowy, dzieci i rodziny dotkniętych wojną i terrorem okupanta, upowszechniano nielegalne druki konspiracyjne, zdobywano papier powielaczowy, prowadzono nasłuch i zapis audycji radiowych. […]

W więzieniu we Wronkach zmarli: Maksymilian Frąckowiak (kupiec), Zygmunt Konwiński (cieśla), Karol Rajewicz (młynarz), Franciszek Nowacki (rolnik),Wincenty Przepióra i Jan Ratajczak. W obozie koncentracyjnym w Mauthausen zginęli w 1943 r. robotnik Józef Kamiński i Józef Adamski. Na polu pod Tulcami 2 października 1942 r. zastrzelony został przez żandarma niemieckiego fryzjer Sylwester Latanowicz. Konrad Latanowicz, aresztowany 23 października 1943 r. na ulicy w Poznaniu został rozstrzelany w obozie w Żabikowie w dniu 2 czerwca 1944 r.

Ostatnie aresztowania dotknęły członków organizacji w grudniu 1944 r. Hutnik Władysław Krotofil i student Henryk Lisiecki zginęli w styczniu 1945 r. w obozie w Żabikowie. W obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu osadzono stolarza Mariana Bociana, a w Mauthausen kaletnika Tomasza Malinę i stolarza Karola Nowotarskiego (syn).

Źródło: „Dzieje Swarzędza. Monografia” Stanisław Nawrocki