Od lokacji miasta do 1793r.

Stosownie do prawa magdeburskiego, na którego zasadach Swarzędz został lokowany, w mieście władzę sprawowały tzw. trzy porządki, a więc burmistrz z radą, wójt z ławą oraz starsi cechowi. W radzie miejskiej zasiadało 6-8 radnych i podobnie było w ławie.

Wybory do władz odbywały się corocznie w miesiącu lipcu. Zgodnie x punktem 24 przywileju lokacyjnego rada wybierała czterech kandydatów na burmistrza, którego wyznaczał sam właściciel Swarzędza.[…]

[…] burmistrzami byli głównie Niemcy, ale w XVIII w. funkcję tę pełnili również Polacy.

Burmistrz odpowiadał za stan finansów w mieście i z tego był przez trzy porządki rozliczany. Wykonywał swe czynności przy pomocy pisarza, zwanego wówczas notariuszem, woźnego, zwanego też służącym, wachmistrza oraz dwóch stróżów nocnych, którzy byli opłacani z kasy miasta. W niektórych latach zatrudniano nawet dwóch woźnych lub też woźnego i gońca (1705-1708). […]

[…] Kasę miejską prowadził burmistrz i za nią odpowiadał. W czasie wyborów władz rozliczano burmistrza z dochodów i wydatków. Jeśli burmistrz miał uzasadniony niedobór w kasie, w następnym roku zwracano mu wyłożone pieniądze. Było to więc funkcja dość uciążliwa, przy tym wykonywana społecznie, honorowo. Było to stanowisko zaszczytne.[…]

Pod zaborem pruskim

Na czele władz miejskich w Swarzędzu- jak w innych miastach- stał w 1793r. magistrat. Składał się on z 6 osób, wśród których był burmistrz Johann Hentschel (Niemiec), radny i zarazem zastępca burmistrza Christian Lange (Niemiec), radny Stanisław Skąpy (Polak), radny Aleksander Langner (Niemiec), Andrzej Reuber (pisał i mówił po niemiecku) i pisarz miejski Michael Lange. Nie otrzymywali oni stałego wynagrodzenia za pracę, jedynie pisarzowi wypłacano rocznie 6 tal. 16 gr. Wybory burmistrza odbywały się corocznie w ten sposób, że mieszczanie proponowali trzech kandydatów, z których jednego zatwierdzał pan feudalny. Burmistrz z kolei dobierał sobie pozostałych członków magistratu. […]

Hentschel był burmistrzem jeszcze w 1802r., w następnych latach funkcję tę pełnił bliżej nieznany Heintze.[…]

[…]Władzę wykonawczą sprawował w mieście magistrat, na czele którego stał burmistrz. Podobnie jak w zakresie działalności rady miejskiej, działalność magistratu była początkowo uregulowana dekretem z 1809r., a następnie pruską ordynacją miejską z 1853r.

Do burmistrzów Swarzędz w okresie zaboru pruskiego na ogół nie miał szczęścia. Z różnych przyczyn następowały szybkie zmiany na tym stanowisku. Już w 1836r. stwierdzono, że starsi mieszkańcy pamiętają aż 13 kolejnych burmistrzów i żaden z nich nie zapisał się chwalebnie. Wymienia się w źródłach Wicherta w latach 1816-1817, Siudzińskiego w latach 1817-1822, Neugebauera w latach 1822-1825, po 1830r. działał burmistrz komisaryczny Weissenborn (do 1836r.), po nim był Rappold (1836r.) i Einskorn (1841r.). W połowie XIX w. funkcję burmistrza pełnił F. Buttel (wymieniony w 1853r. i w następnych latach). Najdłużej burmistrzem był Julius Bobke, działając w latach 1873-1898r. Przez kilka miesięcy pełnił po nim tę funkcję referendarz sądowy Eugen Liebetanz, a po nim Eduard Hoppmann (w latach 1898- 1908), poprzednio sekretarz miejski we Wrześni. Musiał odejść ze stanowiska ( przeniesiono go do Wolsztyna), gdyż wpadł w konflikt z prawem i groziła mu kara więzienia (chodziło o szafę zajętą za podatki u jednej z mieszkanek Swarzędza). Kilka miesięcy działał kolejny burmistrz Georg Blask, podobnie Reymann i Peters. Przez kilka lat działał Sperling, w okresie pierwszej wojny światowej von Bodungen, a od marca 1918r. ostatni pruski burmistrz Brunon Glabisch.

O żadnym z burmistrzów swarzędzkich w omawianym tu okresie nie można powiedzieć, że dla miasta szczególnie się zasłużyli. Wyjątkiem- mimo sprawy sądowej- był Hoppmann, gdyż przyczynił się znacznie do zmodernizowania miasta, polegającego na wprowadzeniu nowych urządzeń komunalnych.

Zachowało się nieco informacji o sytuacji materialnej burmistrzów w drugiej połowie XIX w. i na początku XX wieku. W połowie XIX w. burmistrz otrzymywał rocznie 240 tal., w 1870r. 40 tal.,  w 1880r. 1800 marek (zmiana pieniędzy w relacji 1 tal.- 3 marki), w 1897r. 2000 marek i w 1910r. 3000 marek.

[…] Po usunięciu niemieckiego burmistrza Glabischa Rada Miejska miała trudności z obsadą tego stanowiska. Początkowo przez dziewięć miesięcy pełnił tę funkcję Tadeusz Staniewski, a następnie przewodniczący Rady Miejskiej Teofil Hoffmann. Również komisaryczny burmistrz Czesław Lukserek pozostawał na swym stanowisku kilka miesięcy. Złożył on swój urząd z dniem 1 sierpnia 1921r.

W dniu 26 lipca 1921r. Magistrat prosił wojewodę poznańskiego, aby ten przysłał do Swarzędza komisarycznego burmistrza. W odpowiedzi wojewody stwierdził, że jeżeli nowy kandydat się nie zgłosi, to funkcję burmistrza ma pełnić jeden z członków Magistratu. Nie bardzo to odpowiadało ówczesnemu Magistratowi, w skład którego wchodzili oprócz T. Staniewskiego także Cz. Gruszczyński i A. Sobczak. W tej wymianie pism pomiędzy Magistratem, a  wojewodą stwierdzili oni, że nie mogą pełnić tej funkcji, ponieważ Rada Miejska nie funkcjonuje. Dalej uzasadniali, że Staniewski już dziewięć miesięcy zastępował burmistrza bezinteresownie i poniósł straty w prowadzonym przez siebie przedsiębiorstwie. Natomiast Gruszczyński również nie może objąć tego stanowiska, ponieważ prowadzone przez niego przedsiębiorstwo wymaga wyjazdu na teren 3-4 razy w tygodniu. Podobnie tłumaczono A. Sobczaka, który był właścicielem przedsiębiorstwa obróbki drewna i nie miał w nim na czas swojej nieobecności żadnego zastępstwa. Ponadto informowano wojewodę, iż miasto posiada gazownię, wodociągi, rzeźnie i miejską administrację, która potrzebowała fachowej i stałej siły.

Na trudności z obsadą stanowiska burmistrza wpływ miały: brak doświadczenia, trudności finansowe (w pierwszych trzech latach trzeba było zaciągnąć pożyczki, aby pokrywać deficyt), ponadto stosunkowo niskie uposażenie burmistrza (wynosiło w 1920r. 6000 marek) oraz podziały wewnątrz Rady Miejskiej. Bezkrólewie w Swarzędzu trwało aż do 1922r., kiedy to burmistrzem mianowano Józefa Kotlińskiego. Pozostał on na stanowisku przez dwa lata i został zwolniony w marcu 1924r. […] Kolejnym burmistrzem był Hieronim Dąbrowski, którego Rada Miejska wybrała jednogłośnie w dniu 15 kwietnia 1924r.

Okres rządów Dąbrowskiego charakteryzował się licznymi zatargami między burmistrzem, a Radą Miejską, tak że ostatecznie doprowadziły do rozwiązania Rady Miejskiej i zwolnienia Dąbrowskiego. […]

[…] w dniu 12 czerwca 1927r. odbyły się ponowne wybory do Rady Miejskiej i zmieniły całkowicie Magistrat i częściowo skład Rady. W nowej sytuacji burmistrz Dąbrowski nie miał żadnych szans wyboru. […] wojewoda poznański dekretem z dnia 20 października 1927r. odwołał Dąbrowskiego z urzędu; tymczasowo przejął go Schleichert. Rada Miejska już 28 października 1927r. uchwaliła rozpisanie konkursu na stanowisko nowego burmistrza. […] Na rozpisany konkurs wpłynęła rekordowa liczba 58 ofert. […] Mimo, że wybrany nowy kandydat, Franciszek Borys z Mogilna, spełniał wszystkie kryteria ustalone przez wojewodę, otrzymał tylko 6 głosów i nie objął stanowiska burmistrza. Dopiero w dniu 9 grudnia 1927r. mianowano komisarycznym burmistrzem Waleriana Olejniczaka z Miłosławia. Był on poprzednio burmistrzem w Sulmierzycach koło Odolanowa. W styczniu 1928r. objął on stanowisko burmistrza w Swarzędzu. Zastępcą burmistrza był A. Tabaka, a ławnikami Staniewski i Walczak.

[…] Podczas półtorarocznego urzędowanie nowy burmistrz nie zyskał sobie sympatii Rady Miejskiej. W kolejnych wyborach 1929r. startował on wraz z trzema innymi kandydatami (burmistrz Błażejewski z Mrocznej, Woźniak z Inowrocławia i Gorgolewski  z Jarocina). W głosowaniu, które odbyło się 8 maja 1929r., Olejniczak otrzymał tylko 4 głosy, po 1 głosie Woźniak i Błażejewski ( 2 głosy były nieważne i 1 pusty). Przeciw temu wyborowi zaprotestował przewodniczący Rady Miejskiej Albin Gramse. W tej skomplikowanej sytuacji postanowiono wybrać na burmistrza długoletniego radnego i przewodniczącego Rady Miejskiej, członka Magistratu Tadeusza Staniewskiego. Wybór był niezwykle trafny, Staniewski znając miejscowe stosunki potrafił znaleźć wspólny język z różnymi grupami społecznymi. […] Burmistrz okazał się człowiekiem kompromisu i mimo, że w latach trzydziestych zaostrzyły się sprawy polityczne umiał godzić zwaśnione strony.

Źródło: „Dzieje Swarzędza. Monografia” Stanisław Nawrocki

Tadeusz Staniewski pełnił urząd burmistrza do 1939 roku. --> więcej informacji o T. Staniewskim