Autor: ANTONI KOBZA

Dnia 24 czerwca 2010 r. przedsiębiorstwo budownictwa drogowego „Krug” ze Swarzędza rozpoczęło prace nad wykonaniem fontanny miejskiej na placu Niezłomnych. Fontanna miała zostać zbudowana w miejscu, gdzie jeszcze przed około sześćdziesięciu laty stał kościół ewangelicki, a wcześniej znajdował się browar. Pierwotne plany dotyczące budowy swarzędzkiej świątyni protestanckiej w XVIII w. zakrojone były na szeroką skalę. Do Swarzędza bowiem przez wiele lat na nabożeństwa przybywali wierni nie tylko ze wsi znajdujących się w obrębie zboru (parafii), ale nawet z Poznania, Pobiedzisk oraz Murowanej Gośliny. Ludzie nie mieścili się w nietypowej świątyni, urządzonej z dwóch połączonych ze sobą kamienic z odrębnymi dachami dla każdej. W końcu XVIII w., gdy nowym właścicielem miasta Swarzędza z przyległościami został Jan Klug, bogaty bankier z Poznania, postanowiono zrezygnować z planowanej budowy drewnianego zboru. Pod wpływem nowego właściciela społeczność protestancka zaplanowała budowę wielkiego murowanego kościoła, który miał w przyszłości pomieścić wszystkich wiernych. W 1792 r. rozpoczęto prace budowlane, w wyniku których powstał potężny, mocny fundament i grube mury podciągnięte do wysokości kilku łokci. Na nieszczęście dla protestanckiej gminy główny sponsor budowy Jan Klug  zbankrutował i rozpoczęte z rozmachem prace najpierw straciły swoje szybkie tempo, a potem całkowicie stanęły. Przerwa w pracach trwała ponad trzydzieści lat i kiedy postanowiono budowę kontynuować, to okazało się, że stare mury trzeba niestety rozebrać. Opracowano nowy projekt świątyni, która miała być znacznie mniejsza i skromniejsza. Wzięto pod uwagę fakt, że w Poznaniu także wybudowano świątynię i poznańscy protestanci nie musieli już korzystać ze swarzędzkiej. Ponadto ta, która funkcjonowała w połączonych dwóch budynkach, była mocno

nadwyrężona i także wymagała wielkich nakładów finansowych, aby mogła dalej służyć społeczności protestanckiej. Rozebrano stare, wzniesione w końcu XVIII w. mury, aby częściowo wykorzystać stary budulec w nowo wznoszonym obiekcie. Budowę świątyni zakończono w 1836 r. i służyła ona ewangelikom do końca okupacji hitlerowskiej w Swarzędzu, czyli do lutego 1945 r. W 1949 r. państwowe i samorządowe władze PRL uznały, że wobec braku wyznawców protestantyzmu kościół ewangelicki jest niepotrzebny i należy go rozebrać. Tak też uczyniono w 1950 r.

Obecne władze miasta, w ramach porządkowania wielu zaniedbanych miejsc, postanowiły zatroszczyć się także o plac Niezłomnych. Wcześniej na placu tym była już co prawda fontanna, ale miała ona formę nader skromną i bardzo często ulegała awariom. W 2010 r. podjęto więc decyzję o budowie nowej fontanny. W związku z planowanymi pracami ziemnymi na terenie starej części miasta inwestycji towarzyszył nadzór archeologiczny, który sprawowali Henryk Klunder i Paweł Pawlak.

Podczas wykonywania wykopów w północnej części placu odkryto dwa rodzaje fundamentów kościoła: szerokie i grube, a obok znacznie węższe i mniej masywne. Jak należy przypuszczać szerokie, starsze fundamenty spajane zaprawą wapienną, są pozostałością po kościele i po dobudowanej w drugiej połowie XIX w. wieży. Natomiast młodsze fundamenty, w których spoiną jest cement, są śladem po rozbudowie kościoła w końcu XIX i na początku XX w. oraz po 1915 r. (poszerzono absydę i dobudowano dwa aneksy). Odsłonięte fragmenty fundamentów potwierdzają opisy kościoła zawarte w kronice pastora Thonerta. Ekscytującym momentem podczas prac ziemnych było odsłonięcie ceglanych schodów prowadzących w głąb ziemi pod prezbiterium kościoła w północnej części placu. Po dalszych pracach ziemnych stwierdzono, że schody prowadziły do pomieszczenia piwnicznego. Niestety, nie przeprowadzono jego badań. Wykonawca zamurował wejście do podziemi, które w ten sposób zostały „najlepiej jak tylko można” zabezpieczone dla przyszłych badaczy. Nam pozostało tylko snuć rozmaite przypuszczenia, a w tym także takie, że odkryta piwnica jest tylko niewielką częścią systemu piwnic towarzyszących każdemu szanującemu się browarowi, który wszak stał w tym miejscu prawdopodobnie od XVII do końca XVIII w.

Interesujące są także niektóre znaleziska, np. skorup glinianych, szczególnie pochodzących z XVI, a może nawet z końca XV w. Mogą one świadczyć o tym, że w miejscu kościoła i w pobliżu wcześniejszego browaru istniał tu znacznie starszy obiekt mieszkalny lub gospodarczy.

Został po nim ślad w postaci wykrotu (dołu), który stał się wysypiskiem śmieci dla niektórych mieszkańców miasta Swarzędza w XVII, XVIII czy XIX w. Wydobyte resztki szkła, kufli oraz kości zwierzęcych (ze zdecydowaną przewagą kości bydlęcych) mogą też świadczyć o tym, że w pobliżu znajdowała się karczma. Duża ilość resztek bydlęcego poroża ze śladami obróbki z kolei świadczy o prawdopodobnym istnieniu w pobliżu warsztatu rogowiarskiego. Odkryte fragmenty fundamentu świątyni oraz schody prowadzące do podziemi osłonięto grubą szybą zamontowaną na poziomie posadzki placu. Kształt i rozmiary przyziemia utrwalono poprzez ułożenie jasnych granitowych płytek na całej jego powierzchni. Widok śladów istniejącej tu przed laty budowli ma przypominać dość istotny fragment historii Swarzędza jego mieszkańcom i turystom zwiedzającym miasto.

Fontannę oddano do użytku 18 listopada 2010 r. Plac Niezłomnych stał się ładnym, miejskim „salonikiem”, a ze względu na łatwy dostęp do wody, także ulubionym miejscem zabaw dzieci w upalne letnie dni.

Źródło: "Zeszyty swarzędzkie 2011"   <--KLIKNIJ